ဖက်ဒရယ်စနစ် သည် ပြည်နယ်အဖွဲ့အစည်းပုံစံကိုရည်ညွှန်းရန် အဓိကအသုံးပြုသည့်အသုံးအနှုန်းဖြစ်သည်။ ဤပုံစံတွင် ဗဟိုအစိုးရတစ်ရပ်ရှိသော်လည်း တစ်ချိန်တည်းတွင် အာဏာခွဲဝေပေးသည့် နိုင်ငံခွဲနယ်မြေခွဲများ လည်းရှိသည်။ ယင်းနှင့်အတူ၊ မတူညီသော အုပ်ချုပ်ရေးအဆင့်များကို ဖွဲ့စည်းထားပြီး ၎င်းတို့တစ်ခုစီသည် ၎င်း၏ကိုယ်ပိုင်ဂုဏ်ရည်များ၊ အရည်အချင်းများနှင့် ပါဝါအစိတ်အပိုင်းများဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။

ထို့ကြောင့် တူညီသောနိုင်ငံရေးစနစ်တွင် ဗဟိုအစိုးရ (သို့မဟုတ်) ဖက်ဒရယ်အစိုးရနှင့် ဒေသဆိုင်ရာအစိုးရများ၊ နိုင်ငံတော်ပိုင်နက်နယ်မြေများဖြစ်သည့် နယ်မြေများကို စီမံခန့်ခွဲရန် တာဝန်ရှိသည်။

ဘရာဇီးတွင် ဖက်ဒရယ်စနစ်

ဖက်ဒရယ်စနစ်ဟူသည်ကို ရှင်းပြပြီးသည်နှင့် ကျွန်ုပ်တို့၊ ကျွန်တော်တို့ နိုင်ငံရဲ့ သမိုင်းကြောင်းကို အနည်းငယ် ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ ၁၈၂၂ ခုနှစ်တွင် လွတ်လပ်ရေးရပြီး ၁၈၈၉ ခုနှစ်တွင် သမ္မတနိုင်ငံကြေညာစာတမ်းကြားတွင် တည်ရှိခဲ့သော ဘရာဇီးအင်ပါယာတွင်၊ ဗဟိုအစိုးရ (ဘရာဇီးအင်ပါယာရုံး) အောက်တွင် ပြည်သူ့အုပ်ချုပ်ရေးကို ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှု အားကောင်းခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ ယခုကျွန်ုပ်တို့ခေါ်ဝေါ်သောပြည်နယ်အုပ်ချုပ်ရေးမှူးများနှင့်ညီမျှသောပြည်နယ်သမ္မတများကိုဗဟိုအစိုးရမှရွေးချယ်ခဲ့သည်။

Ruy Barbosa သည် ဘရာဇီးအင်ပါယာ၏နောက်ဆုံးနှစ်များတွင်ကာကွယ်ပေးခဲ့သောနိုင်ငံရေးသမားတစ်ဦး၏ဥပမာတစ်ခုဖြစ်သည်။ နိုင်ငံအတွက် ဖက်ဒရယ်စံနမူနာ။

နိုင်ငံတော်၏ ကြေငြာချက်နှင့် ဘုရင်စနစ်ကို ဖြုတ်ချသည့်နှစ် 1889 ခုနှစ်မှ ဘရာဇီးနိုင်ငံတွင် ဖက်ဒရယ်စနစ်ပုံစံကို လက်ခံကျင့်သုံးခဲ့ပြီး အကျိုးစီးပွားများကို ဆောင်ရွက်ပေးခဲ့သည်။ အထက်တန်းစားများရီပတ်ဗလစ်ကန်အစိုးရ ထွန်းကားလာသောအခါတွင် ပြည်နယ်များဟု ခေါ်ဝေါ်သည့် အင်ပါယာ၏ယခင်ပြည်နယ်များကို ဗဟိုအာဏာကျင့်သုံးသည့် ထိန်းချုပ်မှုကို မကျေနပ်သော တိုင်းဒေသကြီးအစိုးရများ။

ဘရာဇီး၏ လက်ရှိဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ၊ ၁၉၈၈ ခုနှစ်တွင် ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည့် စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ပြီးဆုံးပြီးနောက် စည်ပင်၊ ပြည်နယ်နှင့် ပြည်ထောင်စုတို့အကြား ဂုဏ်ပုဒ်များနှင့် အာဏာများကို ပိုင်းခြားကာ ပြည်ထောင်စု အဖွဲ့အစည်းပုံစံကိုလည်း ချမှတ်ခဲ့သည်။

၁၉၈၈ ခုနှစ် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေသည် သမိုင်းတစ်လျှောက် သတ္တမမြောက် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဖြစ်သည်။ လွတ်လပ်သောဘရာဇီးသည် 1824 (ဘရာဇီးအင်ပါယာ) ၏ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေအရ 1891 (ရီပတ်ဘလစ်ကန်ခေတ်၏ပထမ)၊ 1934 (တော်လှန်ရေးပြီးနောက် 1930)၊ 1937 (Estado ၏)၊ Getúlio Vargas မှ ပေးအပ်သော Novo အာဏာရှင်စနစ်)၊ 1946 (Estado Novo အာဏာရှင်အစိုးရ အဆုံးသတ်ပြီးနောက် ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သည်)၊ 1967 (ပြဋ္ဌာန်းခဲ့သော်လည်း ကွန်ဂရက်လွှတ်တော်က အသေးစိပ်ဖော်ပြထားသော အဖွဲ့အစည်းဆိုင်ရာ လုပ်ဆောင်ချက်ဖြင့် အတိုက်အခံများကို စစ်အာဏာရှင်စနစ်ဖြင့် ဖယ်ရှားရှင်းလင်းခြင်း)။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံ ဥပဒေအမှတ် ၁ မှ ပြင်ဆင်ချက်အမှတ် ၁ ဖြင့် 1967 ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများသည် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေသစ်ဟု ယူဆသင့်သည့်အရာများကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်ဟု စာရေးသူအချို့က သုံးသပ်သည်။

ဖက်ဒရယ်ပုံစံကို လက်ခံကျင့်သုံးသည့် နိုင်ငံများတွင် အောက်ပါတို့ကို ဖော်ပြနိုင်သည်- ဂျာမနီ၊ အာဂျင်တီးနား၊ သြစတြေးလျ၊ ဘရာဇီး၊ ကနေဒါ၊ အိန္ဒိယနှင့် ဆွစ်ဇာလန်။ နိုင်ငံစုံအဆင့်တွင် ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို ကျင့်သုံးရန်အတွက် ရှေ့ဆောင်ပုံစံအဖြစ် ဥရောပသမဂ္ဂကို ထောက်ပြသူများလည်း ရှိပါသည်။ဆိုလိုသည်မှာ ဖက်ဒရယ်စနစ်အား နိူင်ငံ-ပြည်နယ်များ၏ ပြည်ထောင်စုသို့ အသုံးချခြင်း ဖြစ်သည်။

ဖက်ဒရယ်စနစ်၏ ရည်ရွယ်ချက်ကား အဘယ်နည်း။

ဖက်ဒရယ်စနစ်သည် မျှတသော ပိုင်းခြားမှုကို ထိန်းသိမ်းရန် ကြိုးပမ်းသည်။ အချုပ်အခြာအာဏာကို ရင်းနှီးမြုပ်နှံထားသည့် ဗဟိုအာဏာနှင့် ဖက်ဒရေးရှင်းဖွဲ့စည်းသည့် ဖက်ဒရယ်ယူနစ်များအကြား အာဏာ၊ ဤနည်းဖြင့် ဖက်ဒရေးရှင်းဖွဲ့စည်းသည့် နယ်မြေများ၏ ကျယ်ပြန့်သော ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို ပြည်သူများနှင့် အုပ်ချုပ်ရေးပိုင်းများ ပေးအပ်ခြင်းဖြင့် တိုင်းရင်းသားစည်းလုံးညီညွတ်ရေးကို ပေါင်းစည်းနိုင်မည်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့်၊ ပြည်နယ်များကဲ့သို့သော နယ်မြေများတွင် ၎င်းတို့၏ သီးခြားသတ်မှတ်ချက်များနှင့် သင့်လျော်သော ဥပဒေများနှင့် မူဝါဒများ ရှိနိုင်ပြီး ဗဟိုအစိုးရအတွက်သာ သီးသန့်ထားရှိသော ဂုဏ်ပုဒ်များမှလွဲ၍ ၎င်းတို့၏ မြို့သူမြို့သားများ၏ အကျိုးစီးပွားကို ဖြည့်ဆည်းပေးနိုင်သည်။

ထို့အပြင် ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို မကြာခဏ ရှုမြင်ကြသည်။ ဗဟိုအစိုးရမှ ဆုံးဖြတ်နိုင်သည့် ဆိုးရွားသော၊ မလုံလောက်သော သို့မဟုတ် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သော မူဝါဒများကို ဆန့်ကျင်သည့် အတားအဆီးတစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းသည် မတူညီသော ဒေသဆိုင်ရာအစိုးရများအတွက် တရားဝင်မှုနှင့် တရားဝင်မှုဆိုင်ရာ လက်နက်များကို ပေးဆောင်ထားသောကြောင့် မလုံလောက်သော သို့မဟုတ် ယုတ်ညံ့သောအစီအမံများကို ကျင့်သုံးခြင်းကို ပယ်ချပါသည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ဖက်ဒရယ်စနစ်၏ စံနမူနာကို ခုခံကာကွယ်သူများစွာအတွက် စံနမူနာပြကာ အတုယူစရာအဖြစ် ဆောင်ရွက်ခဲ့သော၊ လွတ်လပ်ရေးရပြီး မကြာမီတွင် လက်ခံကျင့်သုံးခဲ့သော ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုနှင့် ရာသက်ပန်ပြည်ထောင်စုက ပေးအပ်ထားသည့် စံနမူနာယူထားသည့် ဗဟိုပါဝါအားကောင်းရန် လိုအပ်မှုအကြား အပေးအယူတစ်ရပ်ကို ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ လက်တွေ့ကျသော ပါဝါအနည်းငယ်သာရှိပြီး ကိုလိုနီပုံစံဖြင့် နဂိုရှိပြီးသား ပြည်နယ်များ၏ အကျိုးစီးပွား၊အုပ်ချုပ်ရေးဆိုင်ရာ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်နှင့် ဥပဒေပြုရေးဆိုင်ရာ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရှိခြင်းဟူသည်မှာ ၎င်း၏မူဝါဒများကို ဆုံးဖြတ်ခြင်းနှင့် ၎င်း၏ကိုယ်ပိုင်ဥပဒေများချမှတ်ခြင်းတွင်ဖြစ်သည်။

ဒေသန္တရကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်နှင့် ဗဟိုအာဏာတို့ကြားတွင် ဤကတိကဝတ်သည် ပြည်နယ်များ၏ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေမူကြမ်းရေးဆွဲသူများအတွက် ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို ကိုယ်စားပြုသည့်အရာဖြစ်သည်။ ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းအပိုဒ်များနှင့် ရာသက်ပန်ပြည်ထောင်စုကို ဆက်ခံသည့် တရားဝင်စာရွက်စာတမ်းတစ်ခုဖြစ်ပြီး ယနေ့အချိန်အထိ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ အမြင့်ဆုံးဥပဒေဖြစ်သည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှ လက်ခံကျင့်သုံးသည့် ဖက်ဒရယ်စနစ်ပုံစံသည် နိုင်ငံခြားရေးကဲ့သို့သော ဂုဏ်ပုဒ်များဖြင့် ဗဟိုအစိုးရကို တင်ပြသည်။ ကျယ်ပြန့်သော ဥပဒေပြုရေးနှင့် စီမံခန့်ခွဲရေး ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ဖြင့် အပ်နှင်းထားသော ပြည်နယ်များ၊ နိုင်ငံတော် ကာကွယ်ရေးနှင့် ဖက်ဒရယ်ယူနစ်များ။

ဖက်ဒရယ်စနစ်၏ လက္ခဏာများ

ဖက်ဒရယ်စနစ်၏ သဘောတရားများကို နားလည်နိုင်စေရန်၊ ဤပုံစံ၏ဝိသေသလက္ခဏာအချို့ကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်းသည် အသုံးဝင်ပါသည်။

နိုင်ငံတော်၏ ဖက်ဒရယ်ဖွဲ့စည်းပုံအောက်တွင်၊ နိုင်ငံတော်၏နယ်မြေအား နယ်မြေဒေသများအဖြစ် ပိုင်းခြားထားပါသည်၊ ဥပမာ၊ အစိုးရများသည် သီးခြားအရည်အချင်းများ ပေးအပ်ထားသော ပြည်နယ်များ၊ ဂုဏ်ပုဒ်များနှင့် အာဏာများ ၊ ဥပဒေများ ရေးဆွဲခြင်းနှင့် ၎င်းတို့၏ နယ်မြေများနှင့် သက်ဆိုင်သော အုပ်ချုပ်ရေးတွင် ကျယ်ပြန့်သော ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို ပိုင်ဆိုင်ခြင်း၊ ဗဟိုအစိုးရမှ သိမ်းဆည်းထားသော ဘာသာရပ်များ၊ အစပျိုးမှုနှင့် အာဏာများကို အကာအကွယ်ပေးခြင်း။ နိုင်ငံရေးအရ ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှုလျှော့ချခြင်းသည် ဖက်ဒရယ်စနစ်၏ လက္ခဏာရပ်များထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။

ဖက်ဒရယ်ပုံစံတွင်၊ ဖက်ဒရေးရှင်းကိုဖွဲ့စည်းသည့် ဖက်ဒရယ်ယူနစ်များကြားတွင် အထက်တန်းအဆင့် မရှိပါ။ ဥပဒေတွေကို အနှောင့်အယှက်မပေးဘူး။တခြားသူရဲ့ အုပ်ချုပ်ရေး၊ ဗဟိုအာဏာကို အပ်နှင်းထားသည့် အချုပ်အခြာအာဏာ မရှိသော်လည်း ၎င်းတို့တွင် ဖက်ဒရယ်ယူနစ်များ အချင်းချင်း ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရှိသည်။

၎င်းသည် ဖက်ဒရယ်ယူနစ်များနှင့် ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုအကြား အထက်အောက် စံနမူနာကို ထူထောင်ထားခြင်း မဟုတ်ဘဲ၊ ရည်ညွှန်းချက်များ နှင့် ကိုယ်ပိုင်လုပ်ဆောင်မှုနယ်ပယ်များဖြင့်။

ဖက်ဒရယ်ယူနစ်များနှင့် ဗဟိုအစိုးရတို့ကြား ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ခြင်းသည် ပြည်နယ်အဖွဲ့အစည်း၏ ဖက်ဒရယ်ပုံစံများတွင် တွေ့ရလေ့ရှိသည့် အင်္ဂါရပ်တစ်ခုဖြစ်သည်။

တစ်ခုက ဖက်ဒရေးရှင်းကို Confederation နှင့် ဆန့်ကျင်ဘက်ပြုနိုင်သည်။ ဖက်ဒရေးရှင်းတွင်ပါရှိသည့်အတိုင်း ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်သာမက အချုပ်အခြာအာဏာကိုပါ ထိန်းသိမ်းထားနိုင်သည့် အစိတ်အပိုင်းပြည်နယ်များသည် ခွဲထွက်ခွင့်၊ ဆိုလိုသည်မှာ ဖယ်ဒရေးရှင်းမှ ခွဲထွက်ခွင့်ကို အနည်းဆုံး သွယ်ဝိုက်သောနည်းဖြင့် ထိန်းသိမ်းထားခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ထို့အပြင် ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းများကို စာချုပ်ဖြင့် ဖွဲ့စည်းလေ့ရှိသည်။ အဖွဲ့ချုပ်များကို များသောအားဖြင့် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေများဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားပါသည်။

အချုပ်အခြာအာဏာနှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်အကြား ကွာခြားချက်မှာ အဘယ်နည်း။ တစ်ခု သို့မဟုတ် အခြားတစ်ခုကို ပိုင်ဆိုင်ရန် မည်သည် ကွာခြားသနည်း။ အချုပ်အခြာအာဏာသည် နိုင်ငံတစ်ခု၏ ဆုံးဖြတ်ချက်များ ချုပ်ကိုင်နိုင်မှုကို ရည်ညွှန်းသည်။ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ဆိုသည်မှာ ပြည်နယ်တစ်ခုသည် ၎င်း၏နယ်မြေကို စီမံခန့်ခွဲရန်နှင့် ၎င်း၏မူဝါဒများကို ဆုံးဖြတ်နိုင်သည့် စွမ်းရည်အတွက် ပေးထားသည့်အမည်ဖြစ်သည်။

Union federation

အထက်တွင်ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း Federalism ဟူသော ဝေါဟာရသည် အဓိကအားဖြင့်ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံ့အဖွဲ့အစည်းပုံစံကို ရည်ညွှန်းသုံးသည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ အဓိပ္ပါယ်ကို ပိုမိုကျယ်ပြန့်ပြီး ပြည့်စုံသောအမြင်ဖြင့် တင်ပြလိုပါသည်။ဖက်ဒရယ်စနစ်၏၊ ၎င်းကို လူသားများဖွဲ့စည်းထားသော အခြားအဖွဲ့အစည်းများကို စုစည်းရာတွင်လည်း အသုံးပြုကြောင်း ထပ်လောင်းဆိုနိုင်သည်။

ဖက်ဒရယ်စနစ်၏ ဥပမာတစ်ခုသည် ပြည်နယ်မဟုတ်သော အရာတစ်ခုကို အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုအတွက် ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို အသုံးချခြင်းမှာ အလုပ်သမားသမဂ္ဂ ဖက်ဒရေးရှင်းဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ကဏ္ဍများ သို့မဟုတ် ဖက်ဒရေးရှင်းများ ချိတ်ဆက်ထားသည့် ဗဟိုသမဂ္ဂအဖွဲ့အစည်းတစ်ခု ရှိပြီး ၎င်းတို့၏ ဆုံးဖြတ်ချက်များချရန်အတွက် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ဖြင့် အပ်နှင်းထားသည့် စံနမူနာတစ်ခုဖြစ်သည်။