ভূ-ৰাজনীতি ৰাজনীতি বিজ্ঞানৰ এটা ক্ষেত্ৰৰে গঠিত যিয়ে দেশসমূহে ব্যৱহাৰ কৰা কৌশলসমূহ বুজি পোৱাৰ লক্ষ্য ৰাখে, ভৌগোলিক পৰিস্থিতিয়ে ৰাজনৈতিক কাৰ্য্যত কিমানখিনি হস্তক্ষেপ কৰিবলৈ সক্ষম বা নহয় সেইটো বিশ্লেষণ কৰে। অৰ্থাৎ এই অধ্যয়নে ভৌগোলিক স্থান (ভূখণ্ড)ৰ গুৰুত্ব বুজিবলৈ আৰু দেশসমূহৰ উন্নয়নৰ ব্যাখ্যা কৰিবলৈ বিচাৰিছে, এই ভৌগোলিক স্থান আৰু ৰাজনৈতিক ক্ষমতাৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ কৰি, ইয়াৰ উপৰিও বিশ্বৰ মঞ্চত চৰকাৰী পদক্ষেপক পথ প্ৰদৰ্শন কৰিব বিচাৰিছে।

ভূ-ৰাজনীতিৰ অধ্যয়নৰ বিষয়বস্তুৰ ভিতৰত ইয়াৰ কিছুমান স্তম্ভৰ কথা উল্লেখ কৰা সম্ভৱ, য’ত আভ্যন্তৰীণ ৰাজনীতি, অৰ্থনৈতিক নীতি, শক্তি আৰু প্ৰাকৃতিক সম্পদ, সামৰিক শক্তি আৰু প্ৰযুক্তি আদি অন্তৰ্ভুক্ত। এইদৰে ভূ-ৰাজনীতি কি সেই বিষয়ে বহুতে যি ভাবে তাৰ পিছতো ই কেৱল আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক, দেশৰ মাজৰ সংঘাত আৰু ভূখণ্ডৰ বিবাদৰ ওপৰত ভিত্তি কৰিয়েই নহয়।

ভূ-ৰাজনীতিৰ ধাৰণা আৰম্ভ হৈছিল সীমান্তৰ পুনৰ সংজ্ঞা আৰু ইউৰোপীয় জাতিসমূহৰ সম্প্ৰসাৰণৰ পিছত ইউৰোপীয় মহাদেশে বিকশিত কৰিব, যাক সাম্ৰাজ্যবাদ বা নব্য উপনিবেশবাদ বুলি কোৱা হ'ল। ভূ-ৰাজনীতি শব্দটোৰ এটা সংজ্ঞা তলত দিয়া ব্যাখ্যাৰে দিয়া হৈছে: ভূ = ভূগোল (বৈজ্ঞানিক শাখা যিয়ে ভৌতিক স্থান আৰু সমাজৰ লগত ইয়াৰ সম্পৰ্ক কেনেকৈ আছে সেই বিষয়ে অধ্যয়ন কৰে) আৰু ৰাজনীতি (সংগঠন, প্ৰশাসন আৰু জাতি বা ৰাষ্ট্ৰ কেনেকুৱা সেই বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা বিজ্ঞান

ভূ-ৰাজনীতি শব্দটো ২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ছুইডেনৰ বিজ্ঞানী ৰুডলফ কেলেনে জাৰ্মান ভূগোলবিদ ফ্ৰিডচ ৰাটজেলৰ “Politische Geographie” (Geographical Politics) গ্ৰন্থৰ আধাৰত উদ্ভাৱন কৰিছিল। ভূগোলবিদজনে ভৌগোলিক নিৰ্ধাৰকতাবাদ আৰু ভিটাল স্পেচ থিয়ৰী সৃষ্টি কৰিছিল। এই সময়ছোৱাত ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতিত জাৰ্মানীৰ একত্ৰীকৰণৰ দ্বাৰা চিহ্নিত কৰা হৈছিল, আনহাতে ফ্ৰান্স, ৰাছিয়া আৰু ইংলেণ্ড ইতিমধ্যে নিজৰ সম্প্ৰসাৰণত একত্ৰিত হৈছিল।

ৰাটজেলৰ দৃষ্টিভংগীত কৌশলগত সিদ্ধান্ত ৰাষ্ট্ৰই ল’ব লাগিব, যিয়ে কাম কৰে এটা কেন্দ্ৰীভূতকৰণকাৰী, যিয়ে জাৰ্মানীৰ সাম্ৰাজ্যবাদী কাৰ্য্যক বৈধতা প্ৰদান কৰিছিল আৰু এই নিয়ম আনকি নাজীবাদেও ব্যৱহাৰ কৰিছিল। এইদৰে ৰাটজেলে জাৰ্মান ভূগোল সৃষ্টি কৰাত অৰিহণা যোগাইছিল, জাৰ্মান ভূখণ্ড বিজয়ৰ ৰক্ষা কৰিছিল।

১৯ শতিকাৰ শেষৰ ফালে ফৰাচী ভূগোল সৃষ্টিৰ দায়িত্ব ভূগোলবিদ পল ভিডাল ডি লাৰ ওপৰত ন্যস্ত কৰা হৈছিল ৰাজ্যিক ফৰাচী দ্বাৰা Blache. লা ব্লাচে “সম্ভাৱ্যবাদী” বিদ্যালয়ৰ সৃষ্টি কৰিছিল, যিয়ে মানুহ আৰু প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ মাজত প্ৰভাৱ থকাৰ সম্ভাৱনাক ৰক্ষা কৰিছিল। অৰ্থাৎ লে ব্লাচেৰ মতে এটা জাতিৰ উদ্দেশ্যত কেৱল ভৌগোলিক স্থানেই জড়িত হ’ব নালাগে, কিয়নো মানুহৰ কাৰ্য্য আৰু ঐতিহাসিক সময়ৰ প্ৰভাৱো অন্তৰ্ভুক্ত কৰাটো প্ৰয়োজনীয় হ’ব।

তেতিয়াৰ পৰা ধাৰণাবোৰ ভূ-ৰাজনীতিৰ সৈতে জড়িত বিস্তাৰ, যাৰ ফলত বিশ্বজুৰি বিভিন্ন বিদ্যালয়ৰ জন্ম হয় যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে...ভৌগোলিক-ৰাজনৈতিক চিন্তাৰ ধাৰণা। মানৱ সংস্কৃতিৰ প্ৰাৰম্ভিক দিনত ভূ-ৰাজনীতি শব্দটোৰ উল্লেখ কেইবাজনো গুৰুত্বপূৰ্ণ চিন্তাবিদৰ ৰচনাত পোৱা যায়, যেনে প্লেটো, হিপ’ক্ৰেটিছ, হেৰ’ড’টাছ, এৰিষ্ট’টল, থুচিডাইডছ আদি বহুতো।

ধাৰণাৰ বিৱৰ্তন আৰু ভূ-ৰাজনীতিৰ তত্ত্ব জাৰ্মান ভূগোলবিদ কাৰ্ল ৰিটাৰৰ পৰাই উদ্ভৱ হৈছিল, যি আধুনিক যুগত ভৌগোলিক অধ্যয়নৰ অন্যতম প্ৰতিষ্ঠাপক আছিল। ৰিটাৰে ভূগোল বুজিবলৈ সকলো বিজ্ঞান ব্যৱহাৰ কৰাৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল, যিটো সত্যৰ বাবে এই অধ্যয়নৰ ক্ষেত্ৰখনে অন্যান্য ক্ষেত্ৰসমূহকো সামৰি লৈছিল, যাৰ ফলত বৈজ্ঞানিক জ্ঞান আৰু আজিৰ এই অধ্যয়নৰ গুৰুত্ব সম্প্ৰসাৰিত হৈছে।

ভূগোলৰ উপৰিও এই... জ্ঞানৰ ক্ষেত্ৰত ভূতত্ত্ব, ইতিহাস আৰু ব্যৱহাৰিক তত্ত্ব জড়িত তত্ত্ব আৰু অনুশীলন ব্যৱহাৰ কৰা হয়, যিয়ে বিশ্বায়ন, নতুন বিশ্ব ব্যৱস্থা আৰু বিশ্ব সংঘাতৰ দৰে বিষয়বস্তু সামৰি লয়।

ভূ-ৰাজনীতিৰ ধাৰণাটোক কিছুমানে জল্পনা-কল্পনাৰ এটা গোট হিচাপে ব্যাখ্যা কৰে যিটো জাতিসমূহৰ স্বাৰ্থৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি হেতালি খেলিব পাৰি। ইয়াৰ উপৰিও কিছুমানে আঙুলিয়াই দিয়ে যে এই জ্ঞানৰ ক্ষেত্ৰখন সামৰিকতাবাদৰ উৎপাদনৰ বাহিৰে আন একো নহয়, যুদ্ধৰ আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। ইয়াৰ পিছতো এনেকুৱা মানুহ আছে যিয়ে বিশ্বাস কৰে যে দেশসমূহৰ মাজত সম্পৰ্ক আৰু নিজ নিজ আভ্যন্তৰীণ নীতিৰ উন্নতিৰ বাবে বিজ্ঞানৰ এই শাখাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ।

মাজৰ মাজত পাৰ্থক্যভূ-ৰাজনীতি আৰু ৰাজনৈতিক ভূগোল

প্ৰায়ে ভূ-ৰাজনীতি আৰু ৰাজনৈতিক ভূগোল বিভ্ৰান্তিৰ সৃষ্টি হয়। একেধৰণৰ কথা উপস্থাপন কৰাৰ পিছতো এই দুটা অধ্যয়নে কিছুমান বিচ্ছিন্ন বিন্দু উপস্থাপন কৰে, যিবোৰ ঐতিহাসিক প্ৰেক্ষাপটৰ বাবেই। ইয়াৰ পিছত ৰাজনৈতিক ভূগোলক ভূ-ৰাজনীতিৰ পৰা পৃথক কৰা মূল দিশসমূহ ব্যাখ্যা কৰা হ’ব, যিটো অৰ্থ সদায় বৰ স্পষ্ট নহয়।

ৰাজনৈতিক ভূগোল

ধ্ৰুপদী ৰাজনৈতিক ভূগোলক ৰাজনৈতিক চিন্তাৰ এটা গোট হিচাপে ব্যাখ্যা কৰিব পাৰি যিবোৰৰ ভূগোলৰ সৈতে শক্তিশালী সম্পৰ্ক আছে। জাৰ্মান ভূগোলবিদ ফ্ৰেড্ৰিখ ৰাটজেলে ৰাজনৈতিক ভূগোলৰ পুনৰ প্ৰণয়নৰ লগে লগে এক নতুন ধৰণৰ চিন্তাৰ উত্থান ঘটিছিল, যিয়ে ভূগোলৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত আলোকপাত কৰিছিল যাতে ৰাজনৈতিক পৰিঘটনাসমূহৰ ব্যাখ্যা কৰিব পৰা যায় আৰু ভৌগোলিক স্থানত সেইবোৰ কেনেকৈ বিভিন্ন স্কেলত বিতৰণ কৰা হয়।

ৰাজনৈতিক ভূগোলে ভৌগোলিক বিজ্ঞানৰ অধ্যয়নৰ জৰিয়তে ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সংগঠন আৰু স্থানীয় বিতৰণ প্ৰতিষ্ঠা কৰিব বিচাৰে। দুয়োটা শব্দৰ মাজৰ সাদৃশ্য সামৰিক কৌশলৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ় লৈ উঠে।

ভূ-ৰাজনীতি

যদিও ধ্ৰুপদী ভূ-ৰাজনীতিয়ে মূলতঃ ৰাষ্ট্ৰ আৰু ভূখণ্ড, ক্ষমতা আৰু পৰিৱেশ, কৌশল আৰু ভূগোলৰ মাজৰ সম্পৰ্ক, শেহতীয়াকৈ দশক দশক ধৰি পৰিৱেশৰ সৈতে জড়িত অন্যান্য বিষয়বস্তু, অৰ্থনৈতিক বিবাদ, মতাদৰ্শগত আৰু সাংস্কৃতিক সংঘাত, উদ্ভাৱনইয়াৰ উপৰিও বৰ্তমানৰ ভূ-ৰাজনীতিৰ আঞ্চলিক দৃষ্টিভংগীয়ে পৌৰসভা, ৰাজ্যিক আৰু ফেডাৰেল পৰ্যায়ত ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত ভূগোল আৰু ক্ষমতাৰ মাজৰ সম্পৰ্কক লক্ষ্য কৰে। এই কাৰণেই ব্ৰাজিলৰ বিদ্যালয়সমূহত ভূ-ৰাজনীতিৰ অনুশাসন সাম্প্ৰতিক পৰিস্থিতিৰ বিষয়ে বিষয়সমূহত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয় যিবোৰে প্ৰায়ে ধ্ৰুপদী ভূ-ৰাজনীতিৰ সৈতে মিল থকা পৰম্পৰাগত বিষয়বস্তুসমূহক সম্বোধন নকৰে।

ব্ৰাজিলৰ ভূ-ৰাজনীতি

ব্ৰাজিলৰ ভূ-ৰাজনীতিৰ সন্দৰ্ভত, ইয়াৰ উত্থান প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ লগে লগে হৈছিল, যেতিয়া চৰকাৰক দেশখনক কেনেকৈ শক্তি হিচাপে গঢ়ি তুলিব পাৰি তাক প্ৰদৰ্শন কৰাৰ ইচ্ছা আছিল, যিহেতু ইয়াক সম্ভৱ কৰিবলৈ ইয়াৰ হাতত প্ৰয়োজনীয় প্ৰাকৃতিক সম্পদ থাকিব।

সম্পদৰ ভিতৰত ব্ৰাজিলৰ বৃহৎ ভূখণ্ড সম্প্ৰসাৰণ, অধিক সংখ্যক লোক (যি সেনাবাহিনীত অধিক সংখ্যক লোকৰ সম্ভাৱনাৰ বাবে বাহ্যিক আক্ৰমণ ৰোধ কৰিবলৈ উপযোগী হ'ব) সামৰি লোৱা ভৌগোলিক বৈশিষ্ট্যসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে ), যোগানৰ বাবে প্ৰচুৰ পৰিমাণে মিঠা পানী আৰু লগতে পৰিবহণ আৰু শক্তি উৎপাদনৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিবলগীয়া নিমখীয়া পানী।

ব্ৰাজিলক বিশ্ব শক্তি হিচাপে গঢ়ি তোলাৰ এই সম্ভাৱনাৰ বাবে দেশখনক একত্ৰিত কৰাৰ বাবে প্ৰকল্প সৃষ্টি কৰা হৈছিল, যেনে সংযোগ উত্তৰৰ পৰা দক্ষিণলৈ আৰু পূবৰ পৰা পশ্চিমলৈ যে এটা বৃহৎ অংশৰ পৰা হাত সাৰিবলৈইয়াৰ বিশাল ভূখণ্ড খালী কৰি ৰখা হৈছিল। এই লক্ষ্যত উপনীত হোৱাৰ পিছত পৰৱৰ্তী পদক্ষেপ হ’ব আঞ্চলিক প্ৰক্ষেপণ আৰু তাৰ পিছত আনকি বিশ্বব্যাপী প্ৰেক্ষাপটতো।

ব্ৰাজিলৰ ভূখণ্ডত ভূ-ৰাজনীতিৰ লক্ষ্যসমূহ নগৰীয়া বৃদ্ধি, আৰ্থ-সামাজিক বৈশিষ্ট্যসমূহ বিবেচনা কৰি ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সংহতিৰ সৈতে জড়িত, বহনক্ষম উন্নয়ন আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় অৰ্থনীতিত ব্ৰাজিলক অন্তৰ্ভুক্ত কৰা। ব্ৰাজিলৰ ভূ-ৰাজনীতিৰ আন গুৰুত্বপূৰ্ণ বিন্দুসমূহ দেশখনৰ মূল বায়'ম আৰু কৃষি স্থানৰ সৈতে জড়িত, য'ত আমাজন অঞ্চল, দক্ষিণ আটলাণ্টিক আৰু প্লাটা অৱবাহিকাকে ধৰি সৰ্বাধিক প্ৰভাৱ থকা অঞ্চলসমূহ।

ফেচিবাদ আৰু ভূ-ৰাজনীতি

জাৰ্মানীত ভূ-ৰাজনীতিৰ বিষয়ে চিন্তা কৰাৰ ধৰণ (যিটো geopolitik) নামেৰে পৰিচিত হৈ পৰিল, নাজীবাদৰ সময়ত সম্প্ৰসাৰণৰ নীতিক বৈধতা প্ৰদান কৰিব বিচাৰিছিল, ইয়াৰ উপৰিও লেবেনছৰুম বিজয় বিচাৰিছিল, যিটো ধাৰণা সৃষ্টি কৰিছিল ফ্ৰেড্ৰিখ ৰাটজেল যিটো বাসস্থানৰ সৈতে মিল খাইছিল।

এই চিন্তাই অনুমান কৰিছিল যে এটা মহান জাতিৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সম্প্ৰসাৰণ স্থানৰ প্ৰয়োজন, য'ত উৰ্বৰ মাটি থাকিব লাগে আৰু ৰোপণৰ অনুমতি দিবলৈ বিশাল হ'ব লাগে। সেই সময়ত এই স্থানৰ অৱস্থান ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ ডমেইনৰ অধীনত থাকিব, ইউৰোপৰ পূব দিশৰ এটা অঞ্চলত।

নাজীয়ে ভূ-ৰাজনীতিক কৌশলগতভাৱে ব্যৱহাৰ কৰাৰ লগে লগে এই বিজ্ঞানক দেখাবলৈ আৰম্ভ কৰিলে এটা অস্পষ্টভাৱে, আনকি ইয়াক অভিশপ্ত বিজ্ঞান বুলিও কোৱা হৈছিল। অৱশ্যে আনকি...এই অধ্যয়নক নাজী ৰাষ্ট্ৰই ব্যৱহাৰ কৰা আৰু ফেচিবাদৰ অস্ত্ৰ হিচাপে গণ্য কৰা এই অধ্যয়নটো কেৱল সেই অৰ্থতে প্ৰয়োগ কৰা হোৱা নাই।

এইটো কাৰণ হ'ল ভূ-ৰাজনীতিৰ ওপৰত কৰা অধ্যয়ন স্বৈৰাচাৰী ৰাষ্ট্ৰৰ বাবে আৰু গণতান্ত্ৰিক ৰাষ্ট্ৰৰ বাবেও ব্যৱহাৰ কৰা হয় , যেনেকৈ আমেৰিকাৰ ক্ষেত্ৰত যিখন ভূ-ৰাজনৈতিক চিন্তাধাৰা অনুসৰণ কৰি বিশ্ব শক্তি হ’বলৈ সক্ষম হৈছিল।

আমেৰিকাৰ ভূ-ৰাজনীতি

শীতল যুদ্ধৰ বছৰবোৰত এটা... সেই সময়ৰ দুখন মহান শক্তি আমেৰিকা আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ মাজত ভূখণ্ডৰ বিবাদ। এই প্ৰতিটো জাতিৰ স্বাৰ্থ অনুসৰি ৰাজনৈতিক পৰিৱেশে বিশ্বৰ বিভিন্ন অঞ্চলক বিভাজিত কৰি শেষ কৰিলে, যিটো মূলতঃ ইউৰোপ মহাদেশত ঘটিছিল।

আমেৰিকাৰ ফালৰ পৰা নাটো (উত্তৰ আটলাণ্টিক সন্ধি সংস্থা)ৰ উত্থান ঘটিছিল , প্ৰথমতে পশ্চিম ইউৰোপৰ অংশ আছিল দেশসমূহকে ধৰি। আনহাতে, ছোভিয়েট ইউনিয়নে সামৰিক মিত্ৰতা গঠন কৰিছিল, ৱাৰ্ছ চুক্তি গঠন কৰিছিল, য’ত ইয়াৰ ৰাজনৈতিক প্ৰভাৱত থকা দেশসমূহো অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল।

ছোভিয়েট ইউনিয়নে বিশ্বৰ মঞ্চৰ পৰা প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ পিছত আমেৰিকা আৰম্ভ হয় নিজৰ স্বাৰ্থৰ সিদ্ধান্ত অধিক সহজে ল'বলৈ, যেনে যেতিয়া তেওঁলোকে কুৱেইটত ইৰাক আক্ৰমণৰ পক্ষ লয়, যাৰ ফলত উপসাগৰীয় যুদ্ধৰ সৃষ্টি হয়।

ভূ-ৰাজনীতিৰ সৈতে জড়িত বহু অধ্যয়ন আমেৰিকাত কৰা হৈছিল, আঙুলিয়াই দিব বিচাৰিছিল আউট কেনেকৈ সিদ্ধান্ত কৌশলগতৰাষ্ট্ৰৰ নীতি নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ। শীতল যুদ্ধৰ অন্ত পৰাৰ পিছত ভূ-ৰাজনৈতিক অধ্যয়নৰ চিন্তা দেশৰ মাজৰ সীমান্তৰ পুনৰ সংজ্ঞা নিৰূপণ, সন্ত্ৰাসবাদৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়া, শৰণাৰ্থী প্ৰব্ৰজনৰ সৈতে জড়িত বিষয়, আৰ্থ-পৰিৱেশৰ সমস্যা আদিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিবলৈ আৰম্ভ কৰে।