A γεωπολιτική αποτελείται από έναν τομέα της πολιτικής επιστήμης που στοχεύει στην κατανόηση των στρατηγικών που χρησιμοποιούν οι χώρες, αναλύοντας σε ποιο βαθμό η γεωγραφική κατάσταση είναι ικανή ή όχι να παρεμβαίνει στις πολιτικές δράσεις. Αυτό σημαίνει ότι η μελέτη αυτή επιδιώκει να κατανοήσει τη σημασία του γεωγραφικού χώρου (έδαφος) και να ερμηνεύσει την ανάπτυξη των χωρών, αναλύοντας τη σχέση μεταξύ αυτού του γεωγραφικού χώρου και τωνπολιτική εξουσία, καθώς και την καθοδήγηση της κυβερνητικής δράσης στην παγκόσμια σκηνή.

Μεταξύ των αντικειμένων μελέτης της γεωπολιτικής, είναι δυνατόν να αναφερθούν ορισμένοι από τους πυλώνες της, οι οποίοι περιλαμβάνουν την εσωτερική πολιτική, την οικονομική πολιτική, την ενέργεια και τους φυσικούς πόρους, τη στρατιωτική ισχύ και την τεχνολογία. Έτσι, παρά το τι πιστεύουν πολλοί για το τι είναι η γεωπολιτική, δεν βασίζεται μόνο στις διεθνείς σχέσεις, τις συγκρούσεις μεταξύ χωρών και τις εδαφικές διαφορές.

Η έννοια της γεωπολιτικής άρχισε να αναπτύσσεται από την ευρωπαϊκή ήπειρο μετά τον επαναπροσδιορισμό των συνόρων και την επέκταση των ευρωπαϊκών εθνών, η οποία ονομάστηκε ιμπεριαλισμός ή νεοαποικιοκρατία. Ένας από τους ορισμούς του όρου γεωπολιτική γίνεται με την εξής επεξήγηση: Geo = Γεωγραφία (επιστημονικός κλάδος που μελετά τους φυσικούς χώρους και πώς αυτοί συνδέονται με τις κοινωνίες) καιΠολιτική (επιστήμη που μελετά την οργάνωση, τη διοίκηση και τον τρόπο με τον οποίο διοικούνται τα έθνη ή τα κράτη).

Ο όρος γεωπολιτική επινοήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από τον Σουηδό επιστήμονα Rudolf Kjellén, με βάση το έργο "Politische Geographie" (Πολιτική Γεωγραφία) του Γερμανού γεωγράφου Friedch Ratzel. Ο γεωγράφος δημιούργησε τον γεωγραφικό ντετερμινισμό και τη Θεωρία του Ζωτικού Χώρου. Εκείνη την εποχή, το πολιτικό σκηνικό σημαδεύτηκε από την ενοποίηση της Γερμανίας, ενώ η Γαλλία, η Ρωσία και η Αγγλία είχαν ήδηπαγιώθηκε στην επέκτασή της.

Σύμφωνα με την προσέγγιση του Ratzel, οι στρατηγικές αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται από το κράτος, το οποίο λειτουργεί ως συγκεντρωτικός φορέας, γεγονός που νομιμοποιούσε τις ιμπεριαλιστικές πράξεις της Γερμανίας, και αυτή η αρχή χρησιμοποιήθηκε και από τον ναζισμό. Έτσι, ο Ratzel συνέβαλε στη δημιουργία μιας γερμανικής γεωγραφίας, υπερασπιζόμενος τις κατακτήσεις εδαφών από τη Γερμανία.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, η δημιουργία της Γαλλικής Γεωγραφίας ανατέθηκε από το γαλλικό κράτος στον γεωγράφο Paul Vidal de La Blache. Ο La Blache δημιούργησε τη σχολή του "possibilist", η οποία υπερασπιζόταν την πιθανότητα να υπάρχουν επιρροές μεταξύ του ανθρώπου και του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό σημαίνει ότι, σύμφωνα με τον Le Blache, ο στόχος ενός έθνους δεν θα έπρεπε να περιλαμβάνει μόνο τον γεωγραφικό χώρο, αλλά θα ήταν επίσης απαραίτητο ναπεριλαμβάνουν την επίδραση της ανθρώπινης δράσης και του ιστορικού χρόνου.

Έκτοτε, οι ιδέες που σχετίζονται με τη γεωπολιτική εξαπλώθηκαν, δημιουργώντας διάφορες σχολές σε όλο τον κόσμο, οι οποίες είχαν ως στόχο να εξηγήσουν τις έννοιες της γεωγραφικοπολιτικής σκέψης. Στις αρχές του πολιτισμού της ανθρωπότητας αναφορές στον όρο γεωπολιτική συναντάμε στα έργα πολλών σημαντικών στοχαστών, όπως ο Πλάτωνας, ο Ιπποκράτης, ο Ηρόδοτος, ο Αριστοτέλης, ο Θουκυδίδης, μεταξύ πολλώνάλλοι.

Η εξέλιξη της έννοιας και της θεωρίας της γεωπολιτικής ξεκίνησε με τον Γερμανό γεωγράφο Καρλ Ρίτερ, ο οποίος ήταν ένας από τους θεμελιωτές των σύγχρονων γεωγραφικών σπουδών. Ο Ρίτερ τόνισε τη σημασία της χρήσης όλων των επιστημών για την κατανόηση της γεωγραφίας, γεγονός που έκανε τον τομέα αυτό της μελέτης να συμπεριλάβει και άλλα πεδία, διευρύνοντας έτσι την επιστημονική γνώση και τηνσημασία της μελέτης αυτής σήμερα.

Εκτός από τη Γεωγραφία, αυτός ο τομέας γνώσης χρησιμοποιεί θεωρίες και πρακτικές που περιλαμβάνουν τη Γεωλογία, την Ιστορία και την πρακτική θεωρία, περιλαμβάνοντας θέματα όπως η παγκοσμιοποίηση, η νέα τάξη πραγμάτων και οι παγκόσμιες συγκρούσεις.

Η έννοια της γεωπολιτικής ερμηνεύεται από ορισμένους ως ένα σύνολο εικασιών που μπορούν να χειραγωγηθούν, ανάλογα με τα συμφέροντα των εθνών. Επιπλέον, υπάρχουν και εκείνοι που επισημαίνουν ότι αυτός ο τομέας της γνώσης δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα προϊόν του μιλιταρισμού, καθώς χρησιμοποιείται ως εργαλείο πολέμου. Παρόλα αυτά, υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν ότι αυτός ο κλάδος της επιστήμης είναι σημαντικός για την καλύτερη ανάπτυξη τηςτις σχέσεις μεταξύ των χωρών και τις αντίστοιχες εσωτερικές πολιτικές τους.

Διαφορές μεταξύ γεωπολιτικής και πολιτικής γεωγραφίας

Συχνά, η γεωπολιτική και η πολιτική γεωγραφία συγχέονται. Παρά τις ομοιότητές τους, οι δύο αυτές μελέτες έχουν ορισμένα σημεία απόκλισης, τα οποία οφείλονται στο ιστορικό πλαίσιο. Στη συνέχεια θα εξηγηθούν οι κύριες πτυχές που διαφοροποιούν την πολιτική γεωγραφία από τη γεωπολιτική, μια έννοια που δεν είναι πάντα πολύ καλά διευκρινισμένη.

Πολιτική γεωγραφία

Η κλασική πολιτική γεωγραφία μπορεί να εξηγηθεί ως ένα σύνολο πολιτικών σκέψεων που έχουν ισχυρούς δεσμούς με τη Γεωγραφία. Με την αναδιατύπωση της πολιτικής γεωγραφίας που πραγματοποιήθηκε από τον Γερμανό γεωγράφο Friedrich Ratzel, αναδύθηκε ένας νέος τύπος σκέψης, ο οποίος ανέδειξε τη σημασία της γεωγραφίας προκειμένου να εξηγηθούν τα πολιτικά φαινόμενα και ο τρόπος με τον οποίο κατανέμονται σεδιαφορετικές κλίμακες στον γεωγραφικό χώρο.

Η πολιτική γεωγραφία επιδιώκει, μέσω της μελέτης της γεωγραφικής επιστήμης, να καθορίσει την οργάνωση και τη χωρική κατανομή των κρατών. Η ομοιότητα μεταξύ των δύο όρων βασίζεται στις στρατιωτικές στρατηγικές.

Γεωπολιτική

Αν και η κλασική γεωπολιτική ασχολείται κυρίως με πτυχές όπως η σχέση μεταξύ κράτους και εδάφους, ισχύος και περιβάλλοντος, στρατηγικής και γεωγραφίας, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν συμπεριληφθεί και άλλα θέματα που σχετίζονται με το περιβάλλον, τις οικονομικές διαμάχες, τις ιδεολογικές και πολιτισμικές συγκρούσεις, τις τεχνολογικές καινοτομίες, τους μετασχηματισμούς στη δημογραφία και τις πτυχές της παγκοσμιοποίησης.

Επιπλέον, οι περιφερειακές προσεγγίσεις της τρέχουσας γεωπολιτικής λαμβάνουν υπόψη τη σχέση μεταξύ γεωγραφίας και εξουσίας σε εθνικό επίπεδο στη δημοτική, πολιτειακή και ομοσπονδιακή σφαίρα. Για το λόγο αυτό, το θέμα της γεωπολιτικής στα σχολεία της Βραζιλίας περιλαμβάνεται στα μαθήματα της τρέχουσας επικαιρότητας, τα οποία συχνά δεν εξετάζουν παραδοσιακά θέματα που αντιστοιχούν στην κλασική γεωπολιτική.

Γεωπολιτική της Βραζιλίας

Σε σχέση με τη γεωπολιτική στη Βραζιλία, η εμφάνισή της συνέβη με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν υπήρχε η επιθυμία να καταδειχθεί στην κυβέρνηση ο τρόπος με τον οποίο η χώρα θα γινόταν δύναμη, δεδομένου ότι θα διέθετε τους φυσικούς πόρους που ήταν απαραίτητοι για να γίνει αυτό δυνατό.

Μεταξύ των πόρων περιλαμβάνονται τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά που θα καθιστούσαν τη Βραζιλία μια αυτοσυντηρούμενη χώρα, τα οποία περιλαμβάνουν τη μεγάλη εδαφική έκταση της Βραζιλίας, τον μεγάλο αριθμό ανθρώπων (που θα ήταν χρήσιμο να αποτραπεί μια ξένη εισβολή με τη δυνατότητα να υπάρχει μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων στο στρατό), άφθονο γλυκό νερό για τον εφοδιασμό, αλλά και αλμυρό νερό που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί γιαμεταφορές και παραγωγή ενέργειας.

Εξαιτίας αυτής της δυνατότητας μετατροπής της Βραζιλίας σε παγκόσμια δύναμη, δημιουργήθηκαν σχέδια για την ενοποίηση της χώρας, όπως η σύνδεση του βορρά με το νότο και της ανατολής με τη δύση, προκειμένου να αποτραπεί το ενδεχόμενο ένα μεγάλο μέρος της τεράστιας επικράτειάς της να μείνει ακατοίκητο. Μετά την επίτευξη αυτού του στόχου, το επόμενο βήμα θα ήταν μια περιφερειακή προβολή και στη συνέχεια ακόμη και σε παγκόσμιο πλαίσιο.

Οι στόχοι της γεωπολιτικής στη βραζιλιάνικη επικράτεια σχετίζονται με την ολοκλήρωση των πολιτειών, λαμβάνοντας υπόψη την αστική ανάπτυξη, τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά, τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ένταξη της Βραζιλίας στη διεθνή οικονομία. Άλλα σημαντικά σημεία της βραζιλιάνικης γεωπολιτικής σχετίζονται με τα κύρια βιοτόπια της χώρας και τον αγροτικό χώρο, που είναι οι περιοχές με τις μεγαλύτερεςεπιρροή περιλαμβάνουν την περιοχή του Αμαζονίου, τον Νότιο Ατλαντικό και τη λεκάνη La Plata.

Φασισμός και γεωπολιτική

Ο τρόπος σκέψης για τη γεωπολιτική στη Γερμανία (που έγινε γνωστός ως γεωπολιτική) Επιδίωξε να νομιμοποιήσει την πολιτική της επέκτασης κατά τη διάρκεια του ναζισμού, καθώς και την κατάκτηση του Lebensruam, μιας έννοιας που δημιουργήθηκε από τον Friedrich Ratzel και αντιστοιχούσε στον ζωτικό χώρο.

Αυτή η σκέψη πρότεινε ότι ένας ζωτικός χώρος επέκτασης είναι απαραίτητος για ένα μεγάλο έθνος, ο οποίος θα πρέπει να έχει γόνιμο έδαφος και να είναι τεράστιος για να επιτρέπει τη φύτευση. Εκείνη την εποχή, η θέση αυτού του χώρου θα βρισκόταν υπό την κυριαρχία της Σοβιετικής Ένωσης, σε μια περιοχή ανατολικά της Ευρώπης.

Καθώς η γεωπολιτική χρησιμοποιήθηκε με στρατηγικό τρόπο από τους Ναζί, η επιστήμη αυτή άρχισε να αντιμετωπίζεται με έναν σκοτεινό τρόπο και αποκαλείται ακόμη και καταραμένη επιστήμη. Ωστόσο, ακόμη και με το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκε από το ναζιστικό κράτος και θεωρήθηκε ως όπλο του φασισμού, η μελέτη αυτή δεν εφαρμόζεται μόνο με αυτή την έννοια.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι μελέτες για τη γεωπολιτική χρησιμοποιούνται τόσο από αυταρχικά όσο και από δημοκρατικά κράτη, όπως στην περίπτωση των ΗΠΑ, οι οποίες, ακολουθώντας τη γεωπολιτική σκέψη, κατάφεραν να γίνουν παγκόσμια δύναμη.

Γεωπολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών

Κατά τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, υπήρξε μια διαμάχη για το έδαφος μεταξύ των δύο μεγαλύτερων δυνάμεων της εποχής, των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης. Σύμφωνα με τα συμφέροντα καθενός από αυτά τα έθνη, το πολιτικό τοπίο κατέληξε να διαιρεί διάφορες περιοχές του κόσμου, κάτι που συνέβη κυρίως στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Το ΝΑΤΟ (Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου) δημιουργήθηκε από τις ΗΠΑ, περιλαμβάνοντας αρχικά χώρες που ανήκαν στη Δυτική Ευρώπη. Αντίθετα, η Σοβιετική Ένωση δημιούργησε μια στρατιωτική συμμαχία, αποτελώντας το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, το οποίο περιελάμβανε τις χώρες που βρίσκονταν υπό την πολιτική της επιρροή.

Μετά την αποχώρηση της Σοβιετικής Ένωσης από την παγκόσμια σκηνή, οι ΗΠΑ άρχισαν να λαμβάνουν ευκολότερα αποφάσεις προς το συμφέρον τους, όπως όταν πήραν θέση για την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ, η οποία οδήγησε στον Πόλεμο του Κόλπου.

Πολλές μελέτες που σχετίζονται με τη γεωπολιτική έχουν γίνει στις ΗΠΑ, επιδιώκοντας να επισημάνουν πώς οι στρατηγικές αποφάσεις του κράτους είναι σημαντικές για τον καθορισμό των κανόνων. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, το ενδιαφέρον των γεωπολιτικών μελετών άρχισε να επικεντρώνεται στον επαναπροσδιορισμό των συνόρων μεταξύ των χωρών, στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας, σε ζητήματα που σχετίζονται με τις προσφυγικές μεταναστεύσεις, σε κοινωνικοπεριβαλλοντικά προβλήματα, μεταξύάλλοι.